Mników

Mników to wieś położona na południowej krawędzi Garbu Tenczyńskiego, u wylotu Doliny Sanki, tworzącej tu skalisty wąwóz. Na wschód od wsi rozciąga się rozległe obniżenie terenu, a z okolicznych wzniesień rozciąga się malowniczy i daleki widok. Dojazd do Mnikowa z pobliskiego miasta Krakowa zapewniają: linia MPK numer 209 i 269 z Salwatoru, a także liczne busy jadące z Nowego Kleparza. Mników liczy 307 domów i 1219 mieszkańców. Łatwy dojazd dostęp do dróg powiatowych, niewielka odległość od autostrady sprawiły, że Mników posiada idealne warunki do prowadzenia firm, które bardzo licznie osiedliły się w specjalnie utworzonej strefie ekonomicznej. Wydłużony kształt miejscowości sprawia, że w południowej części na płaskim terenie mamy zakłady przemysłowe dające zatrudnienie mieszkańcom gminy i okolic, północna część natomiast przechodzi w pagórkowate ukształtowanie z malowniczym lasem i wąwozem Doliny Mnikowskiej. Najpopularniejsza wśród okolicznych turystów jest Dolina Mnikowska i krajobrazowy rezerwat przyrody położony na zrębie tektonicznym. Obejmujący ok. 2 km wąwóz w dolinie niewielkiej rzeki Sanki w obrębie północnej części miejscowości Mników nosi nazwę Skał Mnikowskich, leżący na terenie Nadleśnictwa Krzeszowice. Rezerwat utworzony został w 1963 r., ma powierzchnię 20,89 ha objęty również formą ochrony w ramach sieci Natura 2000. Rezerwat znajduje się na obszarze Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. Głębokość wąwozu wyciętego w wapieniach jurajskich dochodzi do 80 m. Skały tworzą bardzo strome ściany, wrota skalne lub pojedyncze iglice. Znajduje się w nich ok. 10 jaskiń, jedna z nich ma długość 82 m. W istniejących grotach znaleziono ślady zamieszkania ludności. W środkowej części rezerwatu znajduje się polanka, a ponad nią w południowych ścianach w zakolu zwanym Cyrkiem, we wnęce skalnej znajduje się ołtarz z dużym obrazem Matki Boskiej Skalskiej. Obraz ten namalowany został na skale prawdopodobnie przez Walerego Eljasza-Radzikowskiego w 1863 r. Niestety oryginalny obraz został zniszczony, później nieudolnie namalowany na nowo. Obecny wizerunek odbiega znacznie od pierwotnego oryginału, jednak obecność Matki Bożej w tym miejscu skłaniał zawsze mieszkańców i pielgrzymów do odwiedzin i modlitwy w sprawach trudnych, kiedy potrzebna była pomoc Boża.

Z obrazem związanych jest kilka legend, podobnie jak z nazwą zbocz wzgórza Kochanka i Miłostówka (Barbara Radziwiłówna i Zygmunt August bywali w tym miejscu), Mników ma też wiele innych legend. Historia jednej może pozostać zagadką, a mianowicie rycina na skale – wykuta korona. Źródełko wypływające spod skały ponoć daje uzdrowienie. Na polance znajdują się ławeczki dla turystów, zwykle zatrzymujących się tutaj na odpoczynek. W skład krajobrazu kulturowego Doliny Mnikowskiej oprócz ołtarza i obrazu wchodzą również stacje drogi krzyżowej, krzyż na szczycie skały, tablice informacyjne dla turystów, a także sama polanka i bezleśna część wąwozu, które powstały w wyniku prowadzonej tu od wieków gospodarki rolniczej – wypasu i koszenia. Obok Doliny Mnikowskiej znajduje się Dolina Półrzeczki, w której można się wspinać po wapiennych skałach. Niezwykle malowniczy charakter miejscowości to nie wszystko, czym natura obdarowała Mników, wschodnia część skrywa bogate złoża piasku, które od lat wykorzystywane są do budowy domów, dawne bory skrywają złoża torfu. Północno – zachodnia część Mnikowa zawiera z kolei bogate złoża pokładów wody jurajskiej, które zasilają okoliczne miejscowości.

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1384 r. (należała wówczas do dziedzica Vladimira z Mnikowa). Według Długosza, w połowie XV w. dziedzicem jej był Marcin Trykacz herbu Topór, jednocześnie współwłaściciel sąsiedniej Morawicy Małej i Kleszczowa. W roku 1605 Mikołaj Wolski, marszałek koronny i bielski współpracownik Zygmunta III sprowadził do Polski Ojców Kamedułów i osiedlił ich na Srebrnej Górze pod Krakowem, dając jako uposażenie m. in. wieś Mników. Bezpośrednio po przejściu wsi w ręce bielańskiego eremu, rozpoczęto budowę dworu, który miał być siedzibą świeckiego zarządcy majątku. Dzięki temu wydarzeniu na wzniesieniu usytuowany jest wczesno barokowy dwór zbudowany w XVII w.

Sołtys:
Barbara Rupikowska