10 września – Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom
10 września obchodzimy Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom. Święto zostało zainicjowane w 2003 roku przez Międzynarodowe Towarzystwo Zapobiegania Samobójstwom (IASP) we współpracy z Światową Organizacją Zdrowia (WHO) i Światową Federacją Zdrowia Psychicznego (WFMH).
Dorastanie, jako okres przejścia od dzieciństwa do dorosłości, niesie ze sobą liczne wyzwania. Chociaż wiele osób wspomina te lata z nostalgią, dość często zdarza się, że zapominają o trudnościach, które temu czasowi towarzyszyły. Dla nastolatków ten okres bywa źródłem wstydu, frustracji, zagubienia. To także moment konfrontacji różnych systemów wartości – z jednej strony tych wyniesionych z domu, a z drugiej tych obecnych w grupie rówieśniczej. Na tym etapie rozwoju młodzi ludzie eksperymentują, podejmują bardziej ryzykowne decyzje, ale jednocześnie uczą się samodzielności. Sposób, w jaki przebiega proces dorastania jest istotny dla poczucia własnej skuteczności i podejścia, które później przyjmuje się w dorosłym życiu. Warto zatem zadbać o dobry przebieg okresu adolescencji. Ten krótki artykuł poświęcony jest problemowi depresji wśród nastolatków, ale treści w nim zawarte mogą okazać się wartościowe zarówno dla nich, jak i osób dorosłych.
Dorastanie a mózg
W okresie dorastania młody człowiek doświadcza gwałtownych zmian hormonalnych, które wcześniej nie były tak intensywnie obecne w jego organizmie. Równolegle rozwijają się ważne obszary mózgu, na przykład układ limbiczny – odpowiedzialny za reakcje emocjonalne, regulację snu i tzw. układ nagrody – związany z naszym zachowaniem, motywacją, ale też uzależnieniami. W czasie dorastania rozwija się także kora przedczołowa, czyli obszar mózgu, który umożliwia nam planowanie, kontrolę impulsów (czyli na przykład hamowanie nagłych i silnych reakcji emocjonalnych wywoływanych m.in. przez układ limbiczny) oraz podejmowanie decyzji. Właśnie dlatego, że obydwa te obszary nadal się wtedy rozwijają, kontrola emocji jest o wiele trudniejsza.
“To wszystko przez ten internet!”
Do tej trudnej mieszanki – rozwoju mózgu, huśtawki hormonów, chęci eksperymentowania, silnej potrzeby identyfikacji z grupą oraz często konfliktów z opiekunami, dochodzą media społecznościowe. Ich użytkownicy mają styczność z treściami pogłębiającymi kompleksy, siejącymi dezinformację i strach. Media społecznościowe ułatwiają dostęp do pornografii i stwarzają przestrzeń do hejtu – treści przepełnionych zawiścią, wrogością i pogardą (skądinąd często tworzonymi przez boty, a nie ludzkich użytkowników sieci).
Łatwo dorosłym krytykować nastolatków za spędzanie tak wiele czasu w sieci, ale warto zastanowić się, jaki sami dają im przykład. Twórcy raportu Digital 2025, na podstawie zebranych danych, stwierdzili, że łączny dzienny czas spędzony w internecie przez osoby 16+ wynosi 6 godzin i 26 minut. Problem wirtualizacji życia nie dotyczy więc jedynie adolescentów, ale także dorosłych, których zachowania często są wzorcem postępowania. Być może wiele młodych osób chętnie by z mediów społecznościowych zrezygnowało, ale powszechna obecność rówieśników w sieci zmusza do współuczestniczenia, aby nie zostać wykluczonym.
Dbając więc o własne zdrowie, warto ograniczać czas spędzany w mediach społecznościowych. W ustawieniach telefonu oraz konkretnych aplikacji możliwe jest włączenie funkcji ograniczającej korzystanie z danej aplikacji powyżej wyznaczonego uprzednio czasu.
Innym problemem związanym z korzystaniem z telefonu czy komputera, szczególnie przed snem, jest niebieskie światło emitowane przez ekrany. Wstrzymuje ono wydzielanie melatoniny – hormonu kluczowego dla regulacji rytmu dobowego, w tym snu. Problemy ze snem łączą się mocno z depresją. Niektórzy badacze sugerują, że mogą one nie tylko być skutkiem depresji, ale także do niej prowadzić. Warto więc używać trybu nocnego, który ogranicza emisję niebieskiego światła, w urządzeniach multimedialnych.
Należy podkreślić, że korzystanie z komputerów i telefonów nie jest z natury złe, niesie ze sobą wiele możliwości. Dobrze jednak stosować higienę cyfrową, o której więcej można przeczytać między innymi tutaj: https://dbamomojzasieg.pl/higiena-cyfrowa
Depresja jako zaburzenie
Depresja nie jest wymysłem ani kaprysem, jest zaburzeniem nastroju, obecnym w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD). Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to właśnie depresja, zaburzenia lękowe i zaburzenia zachowania są głównymi przyczynami chorób i niepełnosprawności u nastolatków. Co szczególnie niepokojące, samobójstwo – będące jednym z możliwych skutków nieleczonej depresji – odpowiada za co trzeci zgon w grupie wiekowej 15-29!
Depresję w okresie dojrzewania łatwo pomylić ze zwykłym buntem – często zamiast rozpaczy, która kojarzy nam się z tym zaburzeniem, u nastolatka dominować będzie frustracja czy drażliwość. Ponadto, nastrój adolescenta może zmieniać się kilkukrotnie w ciągu dnia (jest to tzw. reaktywność nastroju).
Mechanizm powstawania depresji nie jest do końca poznany i może być odmienny u różnych osób. Wiąże się on z wieloma czynnikami – od uwarunkowań genetycznych, przez środowisko społeczne, aż po sytuację życiową i materialną. Nie na wszystko co nas spotyka mamy wpływ, ale można ograniczyć ryzyko rozwoju depresji dbając o styl życia – starając się unikać przewlekłego stresu, pilnując zdrowego snu, budując jakościowe relacje z innymi ludźmi, ograniczając używki (a najlepiej z nich rezygnując ☺), uprawiając regularną aktywnością fizyczną, dbając o samorozwój, zdrową dietę i odpoczynek.
Na co zwrócić uwagę, czyli sygnały alarmowe
Kiedy objawy depresji już występują i utrzymują się co najmniej 2 tygodnie należy koniecznie sięgnąć po profesjonalną pomoc!
Na co zwrócić uwagę:
1. Istotne zmiany w ilości i jakości snu;
2. Istotne zmiany w ilości i częstotliwości jedzenia;
3. Przybicie, smutek, brak motywacji, poczucie winy, zwiększona drażliwość;
4. Wybuchy płaczu lub agresji, wycofanie z życia społecznego, spędzanie większości czasu wolnego w pokoju;
5. Duże zaległości w obowiązkach;
6. Mówienie o myślach lub planach samobójczych, wypowiadanie zdań podobnych do “chcę umrzeć”, zachowania prowadzące do zagrożenia życia lub uszkodzeń ciała (na przykład celowe okaleczanie się).
Uwaga! Niektóre ze zmian, na przykład w zakresie ilości snu czy spożywanych pokarmów, mogą być naturalne dla okresu adolescencji. W przypadku wątpliwości czy dana zmiana wymaga interwencji należy skonsultować się z lekarzem lub psychologiem.
Gdzie szukać pomocy?
Nie bój się prosić o pomoc. Jeśli widzisz u siebie lub swojego dziecka objawy depresyjne, skonsultuj się ze specjalistą – psychologiem, psychoterapeutą, psychiatrą. Jeżeli masz wątpliwości jakiej formy pomocy wymaga Twoja sytuacja, umów się na konsultację psychologiczną (są one realizowane w przychodniach oraz prywatnych gabinetach) lub na spotkanie z psychologiem szkolnym. Specjalista pokieruje Cię dalej. W sytuacji gdy pomoc potrzebna jest teraz, a terminy do specjalistów odległe, warto skorzystać z telefonu zaufania (wypisane na końcu artykułu) lub pomocy oferowanej przez Ośrodek Interwencji Kryzysowej (https://oik.krakow.pl). W przypadku obecnych myśli lub zachowań samobójczych należy zgłosić się do szpitala psychiatrycznego na obserwację, a w sytuacji zaostrzeń nie bój się zadzwonić na numer alarmowy (112 lub 999). O zasadach przyjęcia do szpitala psychiatrycznego można dowiedzieć się więcej tutaj:
https://www.gov.pl/web/rpp/zasady-przyjecia-do-szpitala-psychiatrycznego
Ważne! Od 17.09.2025 do psychologa na NFZ można zapisać się bez skierowania od lekarza rodzinnego!
Zakończenie i podsumowanie
Zaburzenia psychiczne, w tym depresja, są realnymi zjawiskami, które dotyczą coraz większej części społeczeństwa, w tym dzieci i młodzieży. Na rozwój i przebieg depresji mają wpływ geny, środowisko, styl życia, kultura i wiele innych czynników. Podobnie jak samodzielnie nie należy leczyć się z zapalenia płuc, nowotworów czy innych trudnych chorób i zaburzeń, tak nie należy samodzielnie leczyć się z zaburzeń psychicznych. Szybka i adekwatna pomoc ułatwia proces zdrowienia. Pomocy należy szukać u specjalistów od zdrowia psychicznego – psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów. W przypadku wątpliwości gdzie się udać, warto skorzystać z konsultacji prowadzonej przez psychologa. W sytuacjach wymagających nagłych interwencji dobrze jest skorzystać z telefonów zaufania, centrów interwencji kryzysowej czy telefonu alarmowego 112 (lub 999).
Telefony zaufania
1. Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży: 116 111; https://116111.pl
2. Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka 800 12 12 12; https://czat.brpd.gov.pl
3. Krakowski telefon zaufania: 12 413 71 33; https://oik.krakow.pl/telefon-zaufania
Tekst: Bartłomiej Polaszczyk
Źródła
- https://datareportal.com/reports/digital-2025-poland dostęp 02.09.2025
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression dostęp 02.09.2025
- https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/depresja-u-dzieci-i-mlodziezy dostęp 02.09.2025
- https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/blue-light-has-a-dark-side dostęp 02.09.2025
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/adolescent-mental-health dostęp 03.09.2025
- https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/adolescent-health-and-development dostęp 03.09.2025
- https://dbamomojzasieg.pl/higiena-cyfrowa dostęp 03.09.2025
- https://oik.krakow.pl dostęp 03.09.2025
- Harwas-Napierała, B. i Trempała, J. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. T. 2, Warszawa, PWN
- Trempała, J.(red.). (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki, Warszawa, PWN.
- Gradisar, M., Kahn, M., Micic, G., Short, M., Reynolds, C., Orchard, F., Bauducco, S., Bartel, K., & Richardson, C. (2022). Sleep’s role in the development and resolution of adolescent depression. Nature Reviews Psychology, 1(9), 512–523. https://doi.org/10.1038/s44159-022-00074-8
- Grzegorzewska I., Cierpiałkowska L., Borkowska A. (2020). Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. Warszawa: PWN
Poprzedni artykuł